Odpady morskie (plastik i sieci widma)
Globalne zużycie tworzyw sztucznych osiągnęło obecnie ponad 320 milionów ton rocznie, przy czym w ostatnim dziesięcioleciu wyprodukowano więcej plastiku niż kiedykolwiek wcześniej. Znaczna część produktów z tworzyw sztucznych służy jednorazowemu użyciu i szybko zmienia się w odpad. Jedynie niewielka część zostaje poddana recyklingowi lub utylizacji, podczas gdy większość trafia na wysypiska lub, co gorsza, jest wyrzucana do bezpośrednio środowiska naturalnego, w tym do mórz i oceanów.
Każdego roku mieszkaniec Unii Europejskiej wytwarza średnio 6 ton odpadów stałych. Daje to łączną masę 2,5 miliarda ton śmieci (Komisja Europejska). Dane dla całego świata są jeszcze bardziej przytłaczające – ludzkość produkuje obecnie ok. 300 milionów ton plastikowych odpadów rocznie. Aby lepiej zrozumieć skalę możemy powiedzieć, że światowa populacja ludzi wytwarza niemal tyle plastikowych śmieci, ile sama waży! (UNEP)
Źródło: Komisja Europejska
Według Komisji Europejskiej jednorazowe plastiki to 50% wszystkich odpadów trafiających do mórz i oceanów. Większość z nich pozostanie tam przez stulecia, rozpadając się na coraz drobniejsze i trudniejsze do usunięcia frakcje i stanowi duże zagrożenie dla fauny i flory. Jak pokazują badania, aż 54% gatunków morskich znajdujących się w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN zostało dotkniętych problemem odpadów morskich (STAP 2011). Szacuje się, że tworzywa sztuczne dostały się do układów pokarmowych 40% waleni, wszystkich gatunków żółwi morskich oraz około 36% gatunków ptaków morskich. Skutki połknięcia odpadów mogą być różnorakie. Spożycie cząstek plastikowych może doprowadzić do śmierci zwierzęcia na skutek zaprzestania przyjmowania pokarmu, gdyż niestrawiony plastik zalegający w żołądku upośledza odczuwanie głodu. Dodatkowo związki toksyczne znajdujące się na lub w tworzywach mogą zatruwać organizm i powodować jego osłabienie. Foliowe torebki, plastikowe zgrzewki do pakowania puszek czy różnego rodzaju polimerowe żyłki stanowią także śmiertelną pułapkę dla morskich ssaków i ptaków, które często zaplątują się w tego typu odpady.
Szczególnie duże zagrożenie stanowią zbudowane z włókien polimerowych sieci rybackie kontynuujące niekontrolowane połowy. W krajach europejskich stanowią one 27% (Komisja Europejska) odpadów morskich. Wydajność zalegających w morzach sieci rybackich wynosi od 20% ich roboczej wydajności w okresie pierwszych 3 miesięcy od zgubienia oraz do około 6% po 27 miesiącach (Ghost Fishing by Lost Fishing Gear, Institute for European Environment Policy, 2005). Te dodatkowe, niekontrolowane połowy mogą wpływać negatywnie na stabilność stad ryb i owoców morza.
Czas rozkładu, a właściwie rozpadu, plastikowych odpadów w morzach i oceanach należy liczyć w setkach lat. W wyniku działania słonej wody, promieniowania słonecznego i oddziaływania fal, powstają z nich tak zwane mikroplasitki, czyli drobinki mniejsze niż 5 milimetrów, oraz jeszcze mniejsze nanoplastiki. Zawieszone w toni wodnej, dostają się one do tkanek organizmów odżywiających się poprzez filtrowanie (np. małży), a następnie do wyższych elementów łańcucha pokarmowego, takich jak ryby i skorupiaki. Szacuje się, że w morzach i oceanach znajduje się około 5,25 tryliona tego typu drobinek. Ich źródłem są nie tylko rozkładające się odpady plastikowe. Znajdują się one także w różnego typu kosmetykach, takich jak peelingi do ciała, czy wybielające pasty do zębów. Niestety dzisiejsze systemy oczyszczania ścieków nie są w stanie ich wyłapać, więc spłukiwane do kanalizacji w naszych domach, trafiają do rzek, a następnie do mórz i oceanów. Według Algalita Marine Research and Education Foundation woda morska zawiera 6 razy więcej tworzyw sztucznych niż planktonu.
Dokładne określenie ilości odpadów w oceanach jest bardzo trudne. Według danych Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) aż 70% z nich trafia na dno, przy powierzchni unosi się jedynie 15%, a pozostałe 15% jest zawieszone w kolumnie wody. Większości odpadów trafiających do oceanów nie jesteśmy już w stanie zobaczyć i są one obecne nawet na dnie Rowu Mariańskiego.
Jednak ilość odpadów w morzach i oceanach oraz ich wpływ na ekosystemy morskie można ograniczyć. W tym celu konieczne są działania na rzecz zmniejszania ilości powstających odpadów, uporządkowania gospodarki odpadami, propagowania recyklingu oraz usuwania odpadów, które już do mórz trafiły.
3 lipca 2021 roku, zgodnie z unijną dyrektywą "Single-use plastics", 3 lipca 2021 roku mieliśmy pożegnać się z wieloma jednorazowymi przedmiotami plastikowymi, m. in. sztućcami, talerzami, słomkami, patyczkami higienicznymi, mieszadełkami do napojów, patyczków do balonów i styropianowymi pojemnikami na żywność. Dodatkowo dyrektywa wprowadza także ograniczenia dla producentów innych przedmiotów z tworzyw sztucznych, np. wyrobów higienicznych. Ważnym aspektem jest także jasne wskazanie producenta jako ponoszącego odpowiedzialność za zapewnienie możliwości recyklingu jego produktu. Niestety polskie prawo nie nadążyło za unijnymi regulacjami, pomimo dwuletniego okresu na przygotowania do ich wprowadzenia. Ministerstwo Klimatu i Środowiska tłumaczy zwłokę zbyt późnym wydaniem konkretnych wytycznych przez Komisję Europejską, co przełożyło się na wydłużenie procesu legislacyjnego w naszym kraju. Obecnie projekt ustawy nie wyszedł jeszcze poza fazę opiniowania i, według nieoficjalnych informacji, prace nad nim mają ponownie ruszyć jesienią.
Fundacja MARE aktywnie uczestniczy w tych pracach i prowadzi szeroko zakrojone działania komunikacyjne, mające na celu edukację społeczeństwa w zakresie problemu odpadów morskich, a także budowanie wrażliwości społecznej na ten i inne problemy środowiskowe. Ponadto, w ramach walki z odpadami morskimi, polskie organizacje rybackie we współpracy z Fundacją MARE przeprowadziły już dwie edycje akcji "Czysty Bałtyk", polegającej na wyławianiu odpadów morskich z Bałtyku - szczególnie zagubionego sprzętu połowowego (czyli tzw. sieci widm).
W 2017 roku akcje poszukiwawcze prowadzone były przez jednostki zrzeszone z pięciu polskich organizacjach rybackich równocześnie. W projekcie udział wzięło ponad 500 łodzi rybackich o długości do 12 metrów. W ramach działań oczyszczających wyłowiono łącznie blisko 147 ton odpadów z Bałtyku.
W latach 2020-2021 w kolejną edycję projektu zaangażowało się aż dziewięć polskich organizacji rybackich. Przez okres 16 miesięcy rybacy wyłowili łącznie ponad 160 ton odpadów. Przeważającą część stanowiły utracone narzędzia połowowe, opony oraz różnego rodzaju plastik. Więcej na temat projektu przeczytacie tutaj: Czysty Bałtyk 2017 i Czysty Bałtyk 2020. Materiały video z realizacji projektów dostępne są na dedykowanym kanale YouTube.
W Fundacji MARE wierzymy, że podnoszenie świadomości społecznej jest bardzo ważnym krokiem do zmian, dlatego edukujemy i zachęcamy do podejmowana świadomych wyborów dobrych dla środowiska. Tradycją jest już wspólne sprzątanie Trójmiejskich plaż w ramach World Clean Up Day, bo chociaż nie posprzątamy całego wybrzeża w ciągu tego jednego dnia w roku, to zaangażowanie jakie obserwujemy pozwala nam wierzyć, że edukacyjny walor tej akcji jest nie do przecenienia. Zgodnie z filozofią zostawiania plaż czystszymi, niż je zastaliśmy, usuwanie śmieci towarzyszy też wszystkim naszym akcjom edukacyjnym nad Bałykiem. Zachęcamy także do wdrażania takiego podejścia na co dzień – każdy z nas może podnieść choćby jeden śmieć podczas spaceru nad morzem.
Plastikowe odpady są też dużym problemem w portach i marinach. Fundacja MARE inicjuje instalacje koszy morskich, które znacznie ułatwiają usuwanie pływających śmieci. Jeden kosz jest w stanie zebrać nawet 1 400 kg odpadów rocznie, a do tej pory udało się zamontować 3 takie urządzenia i w planach są kolejne. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: KOSZE MORSKIE
A co TY możesz zrobić?
- Nie używaj jednorazowego plastiku – rezygnuj z foliowych reklamówek, plastikowych kubków, słomek, sztućców itp. Obecnie mam do dyspozycji mnóstwo alternatyw wielokrotnego użytku, więc czemu z nich nie korzystać? A jeśli zdarzy ci się już wyjść ze sklepu z foliową siatką – użyj jej ponownie.
- Zainwestuj w butelkę/dzbanek z filtrem i pij wodę z kranu.
- Podnoś śmieci – kiedy widzisz porzucone śmieci na chodniku/plaży/trawniku podnieś je i wyrzuć do kosza – to minimalny wysiłek, a przynosi natychmiastową zmianę w twoim otoczeniu.
- Odpowiednio segreguj odpady, sprawdzając oznaczenia na opakowaniach – tworzywa sztuczne mogą mieć więcej niż jedno życie.
- Kupuj mniej – to zrobi dobrze i planecie, i twojemu portfelowi 😉
- Edukuj innych – wprowadzasz ekozmiany w swoim życiu? Fantastycznie! Podziel się tym z innymi, może staniesz się inspirującym przykładem.
