Historia Bałtyku
Historia Bałtyku
Wyobraź sobie las, bujną gęstwinę, w której dominują sosny, ale występują też drzewa liściaste, takie jak klony, drzewa sandałowe i laurowe, palmy. Ogromne jeziora i potężna rzeka. Niesamowita różnorodność zwierząt i roślin. Tak ponad 40 milionów lat temu wyglądał obszar, który dziś pokrywa Morze Bałtyckie. Jednak jego historia zaczyna się dużo później, w znacznie chłodniejszych czasach…
Ten bujny, ciepłolubny świat zniknął około miliona lat temu, kiedy klimat zaczął się stopniowo ochładzać, aż z gromadzących się mas śniegu utworzył się lądolód. Ta potężna masa lodu, o grubości nawet 3 tysięcy metrów, kilkukrotnie nasuwała się na obszar zajmowany dziś przez Bałtyk (okres glacjału) i cofała się na północ (okres interglacjału). W czasie, gdy lądolód ustępował, odsłonięte przez niego przestrzenie zaczęły wypełniać okresowe morza i jeziora. Nie mamy o nich wielu informacji, choć wiele wskazuje, że ich historia mogła być dłuższa niż obecna historia Bałtyku. Ciekawostką jest Morze Eemskie, które najprawdopodobniej miało połączenie zarówno z Atlantykiem, jak i z Morzem Białym i było morzem ciepłym.
Ostatni glacjał zakończył się około 16 tysięcy lat temu, a około 13 tysięcy lat temu, po całkowitym ustąpieniu lądolodu, rozpoczęła się historia morza, które znamy dzisiaj.
Po ostatecznym ustąpieniu lądolodu kluczowe znaczenie dla formowania się nowego ukształtowania terenu miały ruchy izostatyczne i eustatyczne. Topnienie potężnych mas lodu powodowało podnoszenie się poziomu morza w wyniku zmian ilości wody – taki proces nazywa się eustazją. Z kolei uwalnianie powierzchni skorupy ziemskiej spod ciężaru lądolodu spowodowało jej podnoszenie się – izostazję. Ruchy izostatyczne w północnej części Bałtyku trwają z resztą do dzisiaj.
W miarę cofania się lądolodu na północ tworzyły się kolejne niewielkie jeziora, które dziś nazywane są Bałtyckimi Jeziorami Lodowymi. W tym czasie panował klimat arktyczny, więc okresowo pokrywała je warstwa lodu. W końcu, około 12 tysięcy lat temu, połączyły się one, tworząc Bałtyckie Jezioro Lodowe, wciąż od północy ograniczone ścianą lądolodu. Istniało ono około tysiąc lat, a jego poziom był o ponad 20 m wyższy niż ówczesny poziom oceanu i 50 metrów niższy niż współczesny poziom morza. Ze względu na zimny klimat, życie w nim było dość ubogie, a w skład fauny i flory wchodziły głównie gatunki słodkowodne.
Historyczne etapy formowania się Morza Bałtyckiego; "Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć", Polski Klub Ekologiczny, 1998, grafika edytowana
Kolejny etap rozwoju tego akwenu nastąpił bardzo gwałtownie – pomost lodowy oddzielający Bałtyckie Jezioro Lodowe od oceanu przełamał się. Poziom wody w zbiorniku obniżył się o 26 metrów, a stałe połączenie z Atlantykiem spowodowało napływ słonej wody. Tak powstało Morze Yoldiowe o arktycznym charakterze, którego nazwa pochodzi od morskiego małża Yoldia arctica (obecnie Portlandia arctica). Cechą charakterystyczną tego akwenu była strefowość zasolenia.
Portlandia arctica
Ocieplenie klimatu postępowało, a co za tym idzie nastąpił całkowity zanik lodowca. Przyspieszyło to ruchy izostatyczne i wkrótce cieśnina łącząca Morze Yoldiowe z oceanem uległa spłyceniu. Coraz mniejszy przepływ wody słonej spowodował wysłodzenie akwenu i powstanie kolejnego stadium rozwoju Bałtyku, czyli Jeziora Ancylusowego. Swoją nazwę zawdzięcza ono powszechnemu występowaniu ślimaka gatunku Ancylus fluviatilis. Poziom wody w akwenie sukcesywnie wzrastał na skutek spływu wielu rzek, aż w końcu wody jeziora zaczęły spływać do Morza Północnego.
Ancylus fluviatilis
Około 8 tysięcy lat temu na skutek podnoszenia się poziomu oceanu słone wody Morza Północnego zaczęły dostawać się do zbiornika przez cieśniny duńskie. Jezioro przekształciło się więc w morze o zasoleniu 15 PSU, nazwane Morzem Litorynowym od ślimaka Littorina littorea. Morze z tego okresu było bardziej słone, większe i cieplejsze, a jego powierzchnia sięgała 4 metry wyżej niż współczesny Bałtyk.
Littorina littorea
Bałtyk jaki znamy dzisiaj powstał na skutek wypłycania się połączenia z oceanem, co skutkowało zmniejszeniem dopływu wód oceanicznych. Obecny rozdział rozwoju Bałtyku trwa już ok. 2,5 tysiąca lat i nazywany jest Morzem Mya, od gatunku małża Mya arenaria – małgiew piaskołaz, który został przywleczony na kadłubach statków z Ameryki Południowej ok. XVI/XVII wieku. Muszli tego małża wypatruj podczas spacerów brzegiem Bałtyku.
Mya arenaria