Operacja Widmo
Fundacja MARE x Biotherm
w trosce o dobro Bałtyku połączyliśmy siły w ramach akcji pod hasłem OPERACJA WIDMO
Celem projektu było oczyszczenie wybranych bałtyckich wraków z zalegających sieci rybackich.
Partnerem merytorycznym projektu jest Politechnika Morska w Szczecinie.
Komisja Europejska szacuje, że 49% odpadów morskich w europejskich morzach to jednorazowy plastik, a 27% to plastik pochodzący z zagubionych narzędzi połowowych, czyli starych zatopionych sieci rybackich, lin czy pułapek. Ich potoczna nazwa to SIECI WIDMO (ang. ghost nets).
Narzędzia połowowe zalegające w morzach i oceanach oraz ich wpływ na środowisko morskie są przedmiotem licznych projektów i badań na całym świecie. Na przestrzeni ostatnich lat znacznie wzrósł także poziom świadomości społeczeństwa nt. problemu odpadów morskich, w tym sieci widmo. W całej Europie podejmowanych jest coraz więcej działań mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu sieci widm na środowisko morskie.
Jednym z takich działań jest OPERACJA WIDMO,
czyli projekt realizowany przez Fundację MARE
i markę Biotherm we współpracy
z Politechniką Morską w Szczecinie.
Reportaż "OPERACJA WIDMO" w reżyserii Krystiana Bielatowicza
Zagubione narzędzia połowowe, czyli stare zatopione sieci rybackie czy liny, potocznie nazywane SIECIAMI WIDMO (ang. ghost nets), zaliczane są do kategorii odpadów morskich z tworzyw sztucznych. Zgodnie z Planem Działań w zakresie Odpadów Morskich przyjętym przez HELCOM zalegające sieci rybackie to „pojęcie odnoszące się zarówno do komercyjnych jak i rekreacyjnych narzędzi połowowych, które zostały porzucone, zagubione lub w inny sposób wprowadzone do środowiska morskiego na skutek czego negatywnie na nie oddziałują, np. poprzez niezamierzone połowy ryb, akumulowanie na obszarach wrażliwych siedlisk czy degradację do frakcji mikroplastików mogących dostawać się bezpośrednio do łańcucha pokarmowego”.
Sieci widmo stanowią więc dwojakie zagrożenie dla środowiska - stanowią jedno z głównych źródeł zanieczyszczenia mórz i oceanów plastikiem, a także stają się śmiertelnymi pułapkami dla ryb, ptaków czy ssaków morskich.
Organizacje międzynarodowe, w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Międzynarodowa Organizacja Morska oraz Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska, opracowały szereg twardych i miękkich środków prawnych w celu zapobiegania i ograniczania zrywania i gubienia sieci - w tym wspieranie znakowania i śledzenia narzędzi połowowych, zgłaszanie i odzyskiwanie utraconego sprzętu, minimalizacja zdarzeń powodujących zanieczyszczenie oraz usprawnienia portowych urządzeń do odbioru narzędzi wycofanych z eksploatacji.
Pomimo nieustających prac nad rozwiązaniem tego problemu, na skutek niekontrolowanych zdarzeń losowych sieci są nieustannie gubione w trakcie połowów, a na dnie mórz spoczywa niezwykle trudna do oszacowania ich ilość.
Fotorelacja z wyprawy OPERACJA WIDMO - fot. Krystian Bielatowicz:
Obecnie szacuje się, że sieci widmo stanowią ok. 46% Wielkiej Pacyficznej Plamy Śmieci (obecnie zajmującej obszar 1,6 miliona kilometrów kwadratowych - czyli trzy razy większy niż Francja). Najnowsze badania dot. problemu sieci widm opublikowane na łamach Science Advances w październiku 2022 roku podają, że globalnie każdego roku do mórz i oceanów trafia ok. 78 tys. km2 różnego rodzaju sieci połowowych oraz ponad 25 milionów pułapek.
Negatywny wpływ zagubionych lub porzuconych narzędzi połowowych na środowisko morskie znacznie wzrósł w drugiej połowie XX wieku, od kiedy to przemysł rybny na całym świecie zaczął częściej stosować tworzywa sztuczne do produkcji lin, sieci i wszelkiego innego sprzętu rybackiego. Wykonane w taki sposób narzędzia połowowe po zagubieniu pozostają w środowisku morskim przez dziesiątki lat, wywierając negatywny wpływ na ekosystem – skonstruowane są bowiem z syntetycznych włókien o dużej odporności. Rozbicie ich na mniejsze cząstki w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych, takich jak światło, oddziaływanie prądów, czy zniszczenia mechaniczne trwa nawet 600 lat.
Jednak dziś wiemy już także, że taki rozkład nie jest rozwiązaniem problemu, a właściwie jego początkiem. Cząstki plastiku nie ulegają rozkładowi biologicznemu, a są jedynie rozbijane na mniejsze kawałki, aż w końcu mamy do czynienia z mikroplastikiem lub nawet nanoplastikiem. Raz wprowadzone do środowiska morskiego tworzywa sztuczne nigdy z niego nie znikają, a w postaci mniejszych cząstek są nawet bardziej niebezpieczne dla zwierząt, które mylą je z pokarmem.
Częstym miejscem akumulacji starych sieci rybackich są wraki statków, które stanowią swoiste podwodne „zaczepy”, o które często zrywają się sieci.
Oczyszczenie wraków z zalegających na nich sieci rybackich jest istotne nie tylko w kontekście oczyszczania ekosystemu Bałtyku z odpadów z tworzyw sztucznych, ale także z racji konieczności monitoringu wraków w zakresie potencjalnych wycieków substancji niebezpiecznych, takich jak paliwo zatopione w zbiornikach.
Oczyszczenie wraków z sieci pozwoli na dokładniejszy monitoring i jest także pierwszym etapem niezbędnym do wykonania działania wypompowania paliwa w sytuacji potencjalnego zagrożenia wyciekiem.
W 2021 roku Fundacja MARE rozpoczęła współpracę z marką Biotherm, która dba o minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko oraz od 2012 roku działa na rzecz ochrony ekosystemów morskich na świecie podejmując wspólne projekty z organizacjami non-profit. Jednym z takich działań jest OPERACJA WIDMO realizowana przez Fundację MARE i Biotherm we współpracy z Politechniką Morską w Szczecinie.
Na stronie Biotherm dowiecie się więcej na temat działań i filozofii marki #LiveByBlueBeauty
OPERACJA WIDMO ZOSTAŁA PODZIELONA NA DWA ETAPY:
rekonesans i akcję oczyszczania wybranych wraków z sieci widmo.
ETAP 1: REKONESANS
W październiku 2021 roku, wraz z naukowcami z Politechniki Morskiej w Szczecinie, na pokładzie
Nawigatora XXI wyruszyliśmy w pierwszy rejs pod hasłem: OPERACJA WIDMO.
Naszym celem było potwierdzenie dokładnej lokalizacji wraków, które wytypowaliśmy do oczyszczenia z zalegającego na nich zagubionego sprzętu połowowego.
W czasie rekonesansu potwierdziliśmy lokalizację wybranych wraków i zebraliśmy dane, niezbędne do podjęcia kolejnych kroków.
Fotorelacja z rekonesansu - pierwszego etapu OPERACJI WIDMO, październik 2021, fot. Krystian Bielatowicz
ETAP 2: OCZYSZCZANIE WRAKÓW Z SIECI
W ramach tego etapu odbyły się dwie wyprawy na pokładzie Nawigatora XXI - w czerwcu i sierpniu 2022 roku. Podczas pierwszej ekspedycji cztery wcześniej wytypowane wraki zostały oczyszczone z sieci widm przez zawodowych nurków. W trakcie rejsu przeprowadzono także pomiary hydrograficzne z wykorzystaniem echosondy wielowiązkowej oraz sonaru bocznego. W czasie kolejnego wypłynięcia w morze przeprowadzone zostały badania oraz oczyszczanie czterech kolejnych wraków zlokalizowanych w obszarze Ławicy Słupskiej.
Łącznie, w trakcie Operacji Widmo, zbadano i oczyszczono 8 wraków na głębokościach do 30 metrów oraz wydobyto cały zagubiony sprzęt połowowy, jaki udało się zlokalizować, m.in ok. 2400 m2 nylonowych sieci stawnych, czyli sieci oplątujących, potencjalnie najbardziej niebezpiecznych dla ekosystemu, a także ok. 30-kilogramową część trału dennego.
Jednym z głównych wniosków projektu jest konieczność zbadania wraków na większych głębokościach pod kątem sieci widm w celu dalszej weryfikacji posiadanych informacji na temat głównych miejsc akumulacji sieci. Zgodnie z danymi Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej na polskich wodach znane są lokalizacje 415 wraków. Wiele z nich nie zostało jeszcze odkrytych.
Fot. Marcin Pawełczyk
Fundacja MARE i Biotherm dziękują Politechnice Morskiej w Szczecinie za wsparcie i wiarę w nasz projekt.
