Podwodne łąki

Podwodne łąki to niezwykle cenny ekosystem morski, pełniący ważne funkcje ekologiczne. W Morzu Bałtyckim łąki tworzy głównie trawa morska Zostera marina, ale także inne gatunki morskich roślin naczyniowych, takich jak rdestnice (z rodzaju Stuckenia), rupia morska (Ruppia maritima), zamętnica błotna (Zannichellia palustris) czy ramienice (Chara spp.), a towarzyszą im często glony, m. in. pylajela (Pylaiella littoralis), rurecznice (Ceramium spp.), taśmy (Ulva spp.) i ramienice oraz coraz częściej obserwowane widlik (Furcellaria lumbricalis) i morszczyn (Fucus vesiculosus).

Morskie rośliny pod wieloma względami przypominają te, które spotykamy na lądzie – wytwarzają nasiona, systemy korzeniowe, które utrzymują je na dnie, a nawet kwitną. Ich rozwój zależy od dostępu światła, niezbędnego do przeprowadzania procesu fotosyntezy, dlatego głębokość ich występowania związana jest ze stopniem przenikania promieni słonecznych przez kolumnę wody. Płytkie wody Zatoki Puckiej są więc dla nich idealnym środowiskiem do wzrostu i rozwoju.

Łąki podwodne to jednak także wrażliwy ekosystem – ich obecność i kondycja są wskaźnikami jakości środowiska, a ta w okresie od lat 60. XX wieku znacznie obniżała się, co spowodowało zmniejszenie obszarów łąk w rejonie Zatoki Puckiej nawet o ok. 80%. Dziś, gdy jakość środowiska Morza Bałtyckiego poprawiła się, obserwowany jest proces naturalnej regeneracji łąk trawy morskiej, którego przejawem jest m. in. zwiększanie zasięgu ich występowania oraz powrót gatunków, które dawniej były na nich obserwowane, jak np. widlik Furcellaria lumbricalis i Coccotylus brodiei (wg. badań Zgrundo i Złoch, 2022). Właśnie teraz jest więc najlepszy moment, aby aktywnie wspomóc łąki podwodne w procesie odbudowy.

Łąki podwodne pokrywają jedynie 0,1% powierzchni dna mórz i oceanów  na świecie i są one jednym  z najcenniejszych i najbardziej produktywnych ekosystemów morskich. 

Dane: Projekt Seastore 

Film "Podwodne łąki" w reżyserii Krystiana Bielatowicza. 

 Łąki podwodne, które możemy dziś zaobserwować w Zatoce Puckiej są jedynie niewielką pozostałością po tych, które pokrywały jej dno jeszcze klika dekad temu.

Od lat 60. XX wieku ekosystem zatoki znalazł się pod dużą presją na skutek kumulacji wielu niekorzystnych czynników. Zwiększony dopływ substancji odżywczych, zawierających duże ilości związków azotu i fosforu, przyczynił się do wzmożonej eutrofizacji. Skutkowało to zmniejszoną przejrzystością wody, obniżeniem penetracji światła do głębszych warstw wody oraz pogorszeniem warunków tlenowych. Intensywny rozwój infrastruktury brzegowej i turystycznej w obrębie Zatoki Puckiej także negatywnie wpływał na łąki podwodne. Ponadto, eksploatacja dna w celu pozyskiwania agaru z glonów morskich, pozyskiwanie urobku w celach refulacyjnych oraz kotwiczenie jednostek wiązało się z fizycznym niszczeniem obszarów łąk.

Tak duża presja na rejon Zatoki Puckiej skutkowała zmianami w strukturze jej ekosystemu, m. in. zanikaniem niektórych gatunków roślin i glonów, w tym trawy morskiej Zostera marina. Utrata znacznej części łąk podwodnych wiązała się również z konsekwencjami dla innych organizmów morskich, związanych z tym siedliskiem, np. gatunków ryb, dla których łąki były miejscem rozrodu.

Problem ten nie dotyczy jedynie Morza Bałtyckiego. W ciągu ostatnich 100 lat globalnie zniknęło ok. 30% łąk podwodnych. Pomimo faktu, że obserwowany jest proces regeneracji niektórych z nich, obecne tempo utraty łąk na świecie szacowane jest na 7% rocznie. W związku z tym, w wielu miejscach podejmowane są próby aktywnej reintrodukcji roślinności na obszary, które łąki wcześniej zajmowały.

Projekt wpisuje się w założenia koncepcji rewildingu, czyli progresywnego podejścia do ochrony przyrody, opartego na działaniu w zgodzie z naturą i przywracaniu naturalnych procesów i siedlisk w ekosystemach.

Rewilding (czyli renaturyzowanie środowiska) to podejście do ochrony przyrody, które polega na przywracaniu naturalnych procesów i pozwalaniu ekosystemom, by same odzyskały równowagę. To nie tyle „naprawianie” przyrody według ludzkiego planu, ile stworzenie warunków, w których morze, rzeki czy lasy mogą znów działać własnymi siłami – tak, jak robiły to przez tysiące lat. W praktyce oznacza to na przykład odtwarzanie podwodnych łąk, odbudowę raf czy tworzenie obszarów chronionych, gdzie dzikie życie może rozwijać się bez presji człowieka.

Dziś rewilding w kontekście ekosystemu morskiego jest realnym narzędziem w walce przeciwko zmianom klimatu – od odbudowy łąk podwodnych i raf po tworzenie skutecznych obszarów chronionych.

Dla Fundacji MARE rewilding jest czymś więcej niż ochroną – to filozofia działania. Odbudowując łąki podwodne nie staramy się „zarządzać” przyrodą, lecz tworzyć warunki, w których natura sama odzyskuje swoją dziką moc. To zaproszenie do współbycia z morzem, które nie jest obcą nam przestrzenią, ale wspólnym domem i fundamentem naszego przetrwania.

Głęboko wierzymy, że warto zmieniać sposób, w jaki myślimy o zarządzaniu środowiskiem – nie jako systemie do kontrolowania, ale jako złożonej, pełnej wzajemnych zależności i powiązań, sieci życia, którą warto chronić, bo my również jesteśmy jej częścią.

Reportaż fotograficzny z realizacji projektu
Fot. Krystian Bielatowicz
Fot. podwodne Patrycja Nowakowska, Artem Kovalevskii 

Partner merytoryczny projektu: 

Projekt pilotażowy realizowany dzięki wsparciu firmy SALTUS Ubezpieczenia. 

Fundacja MARE, we współpracy z naukowcami z Wydziału Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego i dzięki wsparciu firmy SALTUS Ubezpieczenia realizuje pilotażowy projekt „Podwodne łąki. Reintrodukcja trawy morskiej w Zatoce Puckiej”. Jego celem jest wspomaganie regeneracji łąk trawy morskiej Zostera marina w obszarach jej dawnego zasięgu występowania.

Projekt został podzielony na dwa etapy:

ETAP I – NASADZENIA ZOSTERA MARINA

W ramach projektu pobraliśmy sadzonki trawy morskiej Zostera marina i zrealizowaliśmy nasadzenia w dwóch rejonach eksperymentalnych, w obszarze Zatoki Puckiej. Obszary te zostały wybrane w taki sposób, aby jeden z nich pozbawiony był roślinności, a drugi charakteryzował się dnem porośniętym nielicznymi roślinami pionierskimi. Zastosowano także dwie metody transplantacji sadzonek – z zastosowaniem ekologicznej siatki jutowej, umacniającej dno oraz bez siatki.

Dzięki wybranej metodyce, możliwa będzie ocena, która strategia transplantacji sadzonek ma największe szanse powodzenia.

ETAP II – MONITORING

Aby uzyskać jak najwięcej danych o efektach projektu, obszary eksperymentalne z nasadzeniami będą przez okres 1 roku co miesiąc monitorowane pod kątem stanu i rozwoju sadzonek. Monitoring i dokumentacja prowadzone będą przez naukowczynie z Wydziału Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego – dr Aleksandrę Zgrundo i dr Ilonę Złoch, które sprawują opiekę naukową i merytoryczną nad projektem.

Dla mediów: informacja prasowa