Program MUNIMAP: Nowa nadzieja dla Bałtyku
W głębinach Bałtyku drzemie spuścizna ludzkich konfliktów zbrojnych, świadectwo nieustannego splątania historii wojen i przyrody.
Bałtyk skrywa w swoich wodach ogromne ilości zatopionej broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej. Te materiały, będące pozostałością po drugiej wojnie światowej, stanowią poważne zagrożenie dla środowiska, gospodarki i zdrowia publicznego. W świetle zmian klimatycznych, rosnącej działalności offshore, a także zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, konieczne jest aktywne podejście do problemu zatopionej broni chemicznej.
„Zatopiona amunicja na Bałtyku to jak najbardziej realny problem dla wszystkich krajów akwenu. Najbardziej palącym problemem jest przygotowanie strategii monitoringu amunicji i stworzenie mapy drogowej remediacji problemu.” - prof. Jacek Bełdowski, Instytut Oceanologii PAN
Pomimo upływu czasu te niebezpieczne materiały pozostają silnie trujące i w przypadku wycieku mogą stworzyć trwałe zagrożenie dla społeczności przybrzeżnych i środowisk morskich. Bałtyk jest jednym z obszarów szczególnie dotkniętych tym problemem.
Szacuje się, że około 385 tys. ton niemieckiej amunicji oraz 50 000 ton broni chemicznej zostało wyrzuconych do morza po drugiej wojnie światowej w wyniku działań wojskowych i wysiłków rozbrojeniowych.
Projekt MUNIMAP
Rozpoczynający się w tym roku projekt MUNIMAP (Munitions in the Baltic Sea Mapping Project), łączący ekspertów z różnych dziedzin ze wszystkich państw bałtyckich, poza Rosją, ma na celu opracowanie i wdrożenie rozwiązań w zakresie wykrywania, oceny ryzyka oraz bezpiecznej neutralizacji podwodnej amunicji w Morzu Bałtyckim. Projekt ten, finansowany jest przez UE w ramach programu Interreg Baltic Sea Region. Każda działalność offshore, ze szczególnym uwzględnieniem prac na dnie morskim, musi uwzględniać możliwość obecności zatopionej broni chemicznej. Wszystkie główne działania prowadzone w regionach potencjalnego zatopienia takiej broni lub amunicji muszą uwzględniać ten problem. Jest to wymóg międzynarodowych, unijnych i krajowych przepisów.
7 czerwca 2024 r. w Warszawie odbyło się spotkanie informacyjne pt. „Zatopiona w Morzu Bałtyckim broń i amunicja chemiczna: rosnące zagrożenie bezpieczeństwa, gospodarcze, środowiskowe i zdrowotne”. Wydarzenie zorganizowane zostało przez Międzynarodowe Centrum Bezpieczeństwa Chemicznego (ICCSS) w Warszawie oraz Instytut Oceanologii PAN w Sopocie, we współpracy z Sekretariatem Rady Państw Morza Bałtyckiego oraz Wydziałem Dowodzenia i Operacji Morskich Akademii Marynarki Wojennej.
W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele parlamentu, administracji rządowej i samorządowej, przemysłu, środowisk akademickich, organizacji pozarządowych oraz mediów. To kluczowy moment dla Bałtyku. Podczas spotkania przedstawiono nowe, szerokie podejście ICCSS do kwestii zatopionej broni chemicznej.
„Zatopiona broń chemiczna i amunicja nie stanowią realnego zagrożenia dla bezpieczeństwa militarnego i obrony narodowej. Jest to problem gospodarczy, środowiskowy i zdrowotny.” – zaznaczył Krzysztof Paturej, Prezes ICCSS. Dodał, że bez stworzenia systemu bezpiecznej utylizacji zatopionej broni chemicznej, zagrożony jest program farm wiatrowych.
Międzynarodowa współpraca i regulacje prawne
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 2021 roku (EP Resolution) po raz pierwszy sformułowała plany usunięcia zatopionej broni chemicznej z Morza Bałtyckiego. Ta rezolucja przeniosła problem zatopionej broni chemicznej z cienia dyskusji ekspertów na agendę europejską i proces decyzyjny Unii Europejskiej.
Amb. Grzegorz Poznański, Dyrektor Generalny Rady Państw Morza Bałtyckiego wskazał, że HELCOM będzie wiodącą organizacją w tej tematyce. Odnotował rolę Komisji Europejskiej (DG MARE), która zorganizowała w ub. Roku konferencję: „Our Baltic 2.0”. Konferencja przyniosła „Zobowiązania z Połągi”. Prace ONZ oraz Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) powinny wesprzeć rozwiązanie problemu zatopionej broni chemicznej.
Wizja międzynarodowego ośrodka referencyjnego w Trójmieście
W trakcie spotkania zaprezentowano również wizję rozwoju międzynarodowego ośrodka referencyjnego w Trójmieście w zakresie zatopionej broni chemicznej. Centrum byłoby hubem współpracy prawno-międzynarodowej, technologicznej i wymiany doświadczeń.
Wnioski i rekomendacje
Było to pierwsze takie spotkanie w Polsce, które zgromadziło przedstawicieli parlamentu, administracji rządowej i samorządowej, przemysłu, środowisk akademickich, organizacji pozarządowych oraz mediów. Uczestnictwo szerokiego grona interesariuszy umożliwiło wszechstronne omówienie problemu oraz wspólne poszukiwanie najbardziej efektywnych rozwiązań. Spotkanie w Warszawie stanowiło ważny krok w kierunku przejścia od debat nad zatopioną bronią chemiczną do przedstawienia konkretnych działań w perspektywie krótkookresowej i długookresowej, aby oczyścić Bałtyk z zatopionej broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej.
- Uczestnicy spotkania potwierdzili potrzebę przejścia od tradycyjnie militarnego i obronnego spojrzenia na ten problem do ujęcia go jako zagrożenia gospodarczego, środowiskowego i zdrowotnego. Dzięki szerokiemu podejściu i międzynarodowej współpracy mamy szansę na skuteczne rozwiązanie problemu zatopionej broni chemicznej w Morzu Bałtyckim.
- Wśród najważniejszych wniosków i rekomendacji ze spotkania znalazły się:
a) Konieczność opracowania i wdrożenia strategii monitoringu i neutralizacji zatopionej broni chemicznej i amunicji w Morzu Bałtyckim. Służyłoby temu przeprowadzenie ćwiczeń sztabowych i morskich dot. remediacji zatopionej broni chemicznej w warunkach prowadzonej działalności offshore, przez ICCSS we współpracy z Instytutem Oceanologii PAN oraz innymi partnerami.
b) Współpraca krajowa i międzynarodowa na rzecz wdrażania programu MUNIMAP oraz innych inicjatyw mających na celu rozwiązanie problemu zatopionej broni.
c) Stworzenie międzynarodowego ośrodka referencyjnego w Trójmieście, który będzie koordynować działania w zakresie zatopionej broni chemicznej.
d) Włączenie tematu zatopionej broni chemicznej jako priorytetu Prezydencji RP w Radzie Europejskiej w 2025 roku oraz Prezydencji RP w Radzie Państw Morza Bałtyckiego (2025/2026).
e) ICCSS we współpracy z Instytutem Oceanologii PAN oraz innymi partnerami będą organizować regularne spotkania informacyjne, w tym na temat prac w ramach projektu MUNIMAP.
f) Włączenie ww. zagadnień w prace Zespołu Międzyresortowego.
Razem musimy zmienić naszą perspektywę z tradycyjnie militarnego i obronnego spojrzenia na ten problem do ujęcia go jako zagrożenia gospodarczego, środowiskowego
i zdrowotnego. Dzięki szerokiemu podejściu i międzynarodowej współpracy mamy szansę na skuteczne rozwiązanie problemu zatopionej broni chemicznej i konwencjonalnej w Bałtyku.
