AKTUALIZACJA BALTIC SEA ACTION PLAN
Bałtycki Plan Działania, dokument przyjęty przez HELCOM w 2007 roku, jest „strategicznym programem środków i działań HELCOM na rzecz osiągnięcia dobrego stanu środowiska morskiego, który ostatecznie prowadzi do zdrowego stanu Morza Bałtyckiego”. Program ten został właśnie zaktualizowany, więc wczytaliśmy się w jego aktualizację uważnie, aby przekazać Wam, jakich działań potrzebuje Bałtyk, aby być zdrowym ekosystemem.
Rok 2021 miał być czasem osiągnięcia „dobrego stanu Morza Bałtyckiego” według założeń HELCOM z 2007 roku. Jednak już raport obejmujący lata 2011 – 2016 wskazywał, że to założenie nie zostanie osiągnięte. Jak dowiadujemy się ze wstępu opublikowanej właśnie aktualizacji BSAP, uaktualniona wersja zachowuje wszystkie uzgodnione wcześniej działania, a ponadto wprowadza działania dodatkowe, mające na celu „wzmocnienie dotychczasowych wysiłków i rozwiązanie pojawiających się problemów”.
BSAP podzielony jest na cztery segmenty z określonymi celami:
- BIORÓŻNORODNOŚĆ – „Ekosystem Morza Bałtyckiego jest zdrowy i odporny”;
- EUTROFIZACJA – „Bałtyk nie dotknięty przez eutrofizację”;
- NIEBEZPIECZNE SUBSTANCJE I ODPADY – „Morze Bałtyckie wolne od niebezpiecznych substancji i śmieci”;
- DZIAŁALNOŚĆ NA MORZU – „Zrównoważone działania na morzu”.
Każdy z czterech segmentów jest zbudowany wokół zaktualizowanych celów ekologicznych HELCOM oraz zawiera środki i działania, które mają zostać wdrożone najpóźniej do 2030 roku. Dla każdego z czterech segmentów wyznaczono także sformułowane ogólnie cele, które następnie podzielono na mniejsze działania. Ponadto, uwzględniono także sekcję poświęconą „tematom horyzontalnym” takim jak, zmiany klimatu, monitoring, planowanie przestrzenne obszarów morskich, analiza ekonomiczna i społeczna, wymiana wiedzy oraz podnoszenie świadomości i finansowanie.
Działania we wszystkich segmentach mają na celu poprawić ogólny stan Morza Bałtyckiego i wzmocnić jego zdolności do radzenia sobie ze skutkami zmian klimatycznych.
Wdrażanie działań w zaktualizowanym BSAP będzie śledzone za pomocą narzędzia online HELCOM Explorer. Pierwsza sprawozdawczość w sprawie realizacji założeń nastąpi w 2025 roku, a drugi raport zaplanowano na rok 2029.
BIORÓŻNORODNOŚĆ
Bioróżnorodność w Morzu Bałtyckim poddawana jest presji ze strony działań człowieka i zmian klimatu. Jak czytamy, w BSAP „wiele gatunków i siedlisk pilnie potrzebuje zwiększonej ochrony redukcji presji”.
Czynnikami opisującymi pożądany stan bioróżnorodności Bałtyku są:
- żywotne populacje wszystkich gatunków rodzimych;
- dobra jakość i naturalne rozmieszczenie siedlisk oraz grup organizmów, z nimi związanych;
- zdrowe i odporne sieci pokarmowe.
Aby osiągnąć pożądany stan, określono następujące cele dla różnorodności biologicznej:
- Skutecznie zarządzana i spójna ekologicznie sieć morskich obszarów chronionych;
- Minimalizowanie niepokojenia gatunków, ich siedlisk i migracji;
- Śmiertelność spowodowana przez ludzi, w tym polowania, połowy i przyłów na poziomie niezagrażającym żywotności życia morskiego;
- Skuteczne i skoordynowane plany i środki ochrony dla zagrożonych gatunków, siedlisk i biotopów;
- Zmniejszenie lub zapobieganie presji człowieka, która prowadzi do braku równowagi w sieci pokarmowej.
Dokładny opis działań zaleconych przez HELCOM znaleźć można w dokumencie BSAP.
Ważnym działaniem dla ochrony bioróżnorodności Bałtyku zapowiedzianym w aktualizacji BSAP jest okresowa ocena spójności morskich obszarów chronionych (MPA), nie rzadziej niż co 10 lat. Najbliższa taka ocena zostanie wykonana do 2025 roku.
EUTROFIZACJA
Aby zobrazować każdy z podejmowanych problemów, w BSAP opisano obecny stan Morza Bałtyckiego pod kątem tych wyszczególnionych zagadnień.
W przypadku eutrofizacji HELCOM podkreśla, że pozostaje ona jednym z głównych zagrożeń dla środowiska Bałtyku. Powoduje intensywne zakwity glonów i wyczerpywanie tlenu na dnie morza, prowadząc do powstawania rozległych obszarów o niedoborach tlenowych lub beztlenowych.
Jak wykazała ocena HELCOM z lat 2011-2016, ponad 96% Morza Bałtyckiego pod kątem eutrofizacji nadal klasyfikowane jest poniżej stanu dobrego - w tym cały obszar otwartego morza i 86% wód przybrzeżnych.
Eutrofizacja jest spowodowana nadmiernym dopływem składników odżywczych – głównie związków fosforu i azotu - do środowiska morskiego. W przypadku Bałtyku pochodzą one z naturalnych źródeł i z działalności człowieka na lądzie i morzu. Fosforany zmagazynowane są również w osadach dennych, z których, w warunkach niedotlenienia, są uwalniane, zwiększając w ten sposób całkowity ładunek składników odżywczych w ekosystemie morskim.
Dopływy składników odżywczych do Morza Bałtyckiego zmniejszyły się w ciągu ostatnich dwóch dekad, ze znaczną redukcją dopływu azotu (12%) i fosforu (26%). Niemniej, pierwotne cele określone przez Bałtycki Plan Działań przyjęty w 2007 r. nie zostały osiągnięte do 2021 r.
Pożądany stan Morza Bałtyckiego w zakresie eutrofizacji to:
- stężenia składników odżywczych zbliżone do naturalnych;
- czyste wody;
- naturalny poziom zakwitów glonów;
- naturalne rozmieszczenie i występowanie roślin i zwierząt;
- naturalne poziomy tlenu.
Jak podkreślają autorzy, osiągnięcie regionalnych celów dotyczących: Maximum Allowable Inputs (MAI) i Nutrient Input Ceilings (NIC) – dla wszystkich zlewni jest kluczowym warunkiem wstępnym dla osiągnięcia celów ekologicznych.
SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE I ODPADY
Jak czytamy w BSAP, najnowsze oceny HELCOM dotyczące zanieczyszczeń wskazują, że Morze Bałtyckie pozostaje pod silnym wpływem substancji niebezpiecznych. W szczególności poziomy polibromowanych difenyloeterów (PBDE), rtęci i cez-137 są wysokie we wszystkich częściach morza. Zanieczyszczeniami budzącymi niepokój są także niektóre środki farmaceutyczne. Niemniej uzyskanie pełnego obrazu zakresu skażenia Morza Bałtyckiego jest bardzo trudne. W BSAP zwrócono uwagę na różnorodność źródeł zanieczyszczeń trafiających do Morza Bałtyckiego, wymieniając, m. in. gospodarstwa domowe, spływ ze studzienek kanalizacyjnych, rolnictwo, spalanie paliw, transport, a także morskie źródła zanieczyszczeń - wypłukiwanie chemikaliów z farb przeciwporostowych, zrzut zanieczyszczonej wody ze statków, akwakultury i instalacje morskie, przypadkowe lub celowe wycieki oleju lub innych szkodliwych substancji, zatopiona broń chemiczna i konwencjonalna.
W kwestii odpadów przyznano, że jak dotąd na Bałtyku problem odpadów morskich ocenia się jedynie opisowo, jednak dokładniejsze monitorowanie odpadów morskich jest obecnie w fazie rozwoju. Zaznaczono jednak, że serie danych dotyczące śmieci plażowych pozwalają na wyciągnięcie wstępnych wniosków. Większość śmieci znajdowanych na plażach to tworzywa sztuczne - w większości jednorazowe przedmioty związane z jedzeniem, piciem, paleniem lub opakowania przemysłowe. Zwrócono także uwagę na zagubione i wyrzucone narzędzia połowowe (tzw. sieci widmo), które stanowią poważne zagrożenie życia morskiego.
Pożądany stan Morza Bałtyckiego w odniesieniu do substancji niebezpiecznych:
- zdrowe życie morskie;
- stężenia substancji niebezpiecznych zbliżone do naturalnych poziomów;
- wszystkie owoce morza bezpieczne do spożycia;
- minimalne zagrożenie dla ludzi i środowiska spowodowane radioaktywnością.
Cele i zadania BSAP dla substancji niebezpiecznych będą osiągane, gdy substancje chemiczne występujące w środowisku morskim w wyniku działalności człowieka nie będą powodować żadnej dysfunkcji w ekosystemie morskim. Niebezpieczne substancje nie mogą również stanowić zagrożenia funkcjonowania usług ekosystemowych i stwarzać zagrożeń dla zdrowia ludzkiego.
W przypadku odpadów morskich pożądany stan opisano jako sytuację, gdy odpady, w tym mikroplastiki, występują w środowisku morskim tylko w takich ilościach, które nie powodują dysfunkcji ekosystemu, zakłóceń w łańcuchach pokarmowych lub fizycznych uszkodzeń organizmów morskich.
Oznacza to również, że śmieci morskie nie wpływają niekorzystnie na funkcjonowanie usług ekosystemowych i nie stanowią zagrożenia dla działalności człowieka.
DZIAŁALNOŚĆ NA MORZU
Termin „działalność na morzu” obejmuje wszystkie operacje i konstrukcje wykonywane na morzu: żeglugę handlową i rekreacyjną, rybołówstwo, prace budowlane, pogłębianie, produkcję energii, wydobycie minerałów, ropy i gazu itp.
W tym rozdziale wspomniane są także zagrożenia związane z zatopionymi niebezpiecznymi obiektami, takimi jak amunicja, materiały wojenne i wraki zawierające paliwo. Działania powodujące zaburzenie dna morskiego przyczyniają się do potencjalnego uwolnienia szkodliwych substancji, które mogą wpływać na środowisko morskie i działalność na Morzu Bałtyckim.
Pożądany stan Morza Bałtyckiego w zakresie zrównoważonej i bezpiecznej działalności na morzu:
- brak lub minimalne zakłócenia bioróżnorodności i ekosystemu;
- działania mające wpływ na siedliska dna morskiego na poziomie niezagrażającym żywotności populacji organizmów dennych;
- brak lub minimalna szkoda dla życia morskiego spowodowana hałasem powodowanym przez człowieka.
Nie ukrywamy, że bardzo cieszy nas zapis zawarty w tym rozdziale dotyczący zatopionych wraków i niebezpiecznych materiałów:
"S34 Opracowanie najlepszej praktyki środowiskowej (ang. Best Environmental Practice, BEP) dla kompleksowej oceny ryzyka dla zatopionej broni, wraków i materiałów niebezpiecznych do 2025 r. oraz wdrożenie najlepszej dostępnej techniki (ang. Best Available Techniques, BAT) na rzecz ochrony środowiska i bezpiecznego zarządzania do 2028 roku."
TEMATY HORYZONTALNE
Ostatni rozdział BSAP dotyczy „tematów horyzontalnych”. Mają one charakter przekrojowy, a tym samym potencjalnie wpływają na realizację wszystkich elementów Bałtyckiego Planu Działań (BSAP).
- Zmiany klimatu
- Monitoring
- Morskie planowanie przestrzenne (MSP)
- Analiza gospodarcza i społeczna
- Hot spoty
- Wymiana wiedzy i podnoszenie świadomości
- Finansowanie
Mamy nadzieję, że udało nam się nieco przybliżyć cele Baltic Sea Action Plan opracowanego przez HELCOM. W celu zapoznania się z jego szczegółami, odsyłamy do całości dokumentu.
grafiki: BSAP, HELCOM, 2021